Założenie fabryki, jej wzrost, upadek i zanik

Słynną wranowską fabrykę ceramiczną produkującą towary kamionkowe zakłada w roku 1799 Józef Weiss. W roku 1816 zakupił ją właściciel wranowskiego dominium Stanisław Mniszek, który przyjmuje nowych pracowników, rozszerza asortyment, obniża koszty produkcyjne oraz udoskonala technologię. W roku1828 uzyskujeprawo wyłączności do produkcji nowych rodzajów wedgwoodu i około roku 1832  zaprowadza tanią, chwytliwą i wtedy modną metodę dekoracji drukowanej.

Lata 30-te i 40-te XIX w. są okresem szczytowego rozkwitu fabryki. Produkowany jest szeroki asortyment towarów, który w sposób masowy opanowuje rynek domowy i zagraniczny, na prz. zestawy jadalne, toaletowe, dla palaczy, zestawy do pisania, jak również wazony, doniczki, przyrządy do parzenia kawy, nagrzewnice. Prawie 80 pracowników obsługuje młyn parowy do rozdrabniania gliny, pochłaniający rocznie zadziwiającą ilość 2400 sążni drewna i 10 000 q masy garncarskiej, 4 piece i 25 kół garncarskich produkują rocznie około „siedem i pół tysiąca sztuk naczyń niecodziennego piękna i jakości”. W tym czasie fabryka osiąga znaczne sukcesy na rynkach domowych i zagranicznych, uzyskując liczne wyróżnienia na wystawach europejskich i światowych.

Na końcu lat 40-tych i w przebiegu lat 50-tych mnożą się poważne kłopoty produkcyjne i zbytu, spowodowane zwłaszcza konkurencyjną fabryką w niedalekim Kravsku a także konkurencją z stale udoskonalaną i taniejącą produkcją porcelany. Na końcu lat 70-tych kryzys sięga szczytu. Niewiele pomaga produkcja naczyń codziennego użytku o podrzędnych walorach artystycznych oraz produkcji wyrobów kamionkowych wyłącznie dla celów technicznych, nie pomaga też wzmożony eksport w stronę Turcji i Włoch ani też prężniejszy handel reagujący na wymagania rynku. W roku 1882 fabrykę zamknięto.

Kamionka wranowska na przestrzeni wieków

Podsumowując produkcję fabryki, należy zwłaszcza podziwiać mistrzostwo, z jakim ceramicy z Wranowa opanowali technologiczne trudności produkcji. W tym kierunku przoduje zwłaszcza oryginalny gładki wedgwood dürenbeckowskiwyróżniający się wytrzymałością i jakością glazury, trwałością i ogólnie wysoką funkcjonalnością. Doskonałe wykonanie jest charakterystyczne także dla kamionki zdobionej ręcznie z motywami kwiatowymi, krajobrazowymi czy geometrycznymi albo też dekoracją plastyczną, często z wymagającym przełamywaniem i przecinaniem masy cera- micznej. Pod tym względem fabryka uzyskała bardzo dobry poziom i zaszeregowała się godnie pomiędzy przodujące fabryki monarchii.

Poziom estetyczny większości zachowanych produktów jest również wyjątkowy, zwłaszcza produkcja okresu klasycystycznego z lat 30-tych i początku lat 40-tych. Chociaż kamionka wranowska, zwłaszcza w okresie początkowym, niosła w sobie obce wzory, z biegiem czasu, dzięki własnym modelarzom i malarzom, osiągnęła samodzielną twórczość i sama zaczyna wpływać na artystyczny poziom innych wytwórni ceramicznych. Jej produkcja przedstawia doniosły rozdział w historii środkowoeuropejskiej kultury materialnej. Swoim przykładem twórczego przyjmowania obcych bodźców i ich osobliwego plastycznego, ale i technolo-gicznego rozwoju, jest dla czasów obecnych cenną inspiracją.

 Kamionka vranovska we wnętrzach podstawowej trasy zwiedzania

 Kolekcja reprezentacyjna stanowi dużą wartość wnętrz. Eksponaty pochodzą w większości 
 z  rozbudowywanych w przemyślany sposób zbiorów rodu Mniszków i Stadnickich - 
 dziewiętnastowiecznych właścicieli pałacu. Prezentują one największy zbiór autentycznych
 produktów z kamionki pochodzących z miejscowej fabryki, której wyroby pojawiają się w
 wielu kolekcjach, np. w zbiorach Galerii Morawskiej w Brnie, w Muzeum
 Południowomorawskim w Znojmie, w Muzeum Sztuki Użytkowej w Pradze, a także w
 kolekcjach prywatnych i zbiorach znaczących europejskich instytucji kulturalnych.

 W pomieszczeniach pierwszej trasy zwiedzania turyści mają możliwość obejrzenia
 najstarszych naczyń z czarnej, czerwonobrązowej i żółtej ceramiki wedgwood. Chodzi o
 tace, dzbanki, filiżanki, kałamarze, sosjerki, solniczki, misy, talerze czy cukiernice a także
 inne naczynia stołowe z pierwszego kwartału XIX wieku. Uwagę przyciąga wynaleziony we
 Vranovie tzw. wedgwood dürenbeckowski o subtelnie pastelowych kolorach, który w
 kontekście środkowoeuropejskim jest zjawiskiem wyjątkowym i który stanowi oryginalny
 wkład w ówczesną produkcję ceramiki.

 Przewodnik zwróci uwagę na różne rodzaje luksusowych waz dekoracyjnych oraz na 
 sposoby zdobienia wyrobów z zestawów stołowych, kawowych i herbacianych, a także
 zestawów do pisania i toaletowych. Zwiedzający zapoznają się z dekorem wypukłym,
 złoceniem, malarstwem barwnym, ale także z dekorem drukowanym, którego częstym
 motywem jest pałac. Niektóre z okazów znajdują się w następującej galerii zdjęć.

Wyroby z fabryki kamionki prezentuje galeria zdjęć Kamionka vranovska.